Από τον Παναγιώτη Κούστα
Η Stephanie Coontz, μια Αμερικανίδα ιστορικός-εξπέρ επί θεμάτων γάμου, είναι η γυναίκα που μας έκανε να συνειδητοποιήσουμε το πόσο επαναστατική πράξη ήταν κάποτε αυτό που σήμερα θεωρούμε δεδομένο: το να παντρευόμαστε από έρωτα!
Η δυνατότητα τέλεσης ενός γάμου από έρωτα δεν αποτελεί παρά κατάκτηση του σύγχρονου πολιτισμού. Στη φωτογραφία, ο Al και η Emily μέσα από τον φακό του fashion blogger Ari Cohen για το λεύκωμα «Advanced Love» (Abrams Books).
Δεκαετία του 1940, Αθήνα. Δύο έφηβοι -με τα σημερινά δεδομένα- κλέβονται και παντρεύονται μυστικά, κόντρα στην άρνηση των γονιών του γαμπρού να δεχθούν για νύφη τη νόθα κόρη μιας Ελληνίδας και ενός Τούρκου ο οποίος είχε φύγει από την Ελλάδα με την ανταλλαγή των πληθυσμών. Είναι ερωτευμένοι. Δεν τους νοιάζει το ενδεχόμενο της αποκλήρωσης που θα ακολουθούσε. Δεν τους νοιάζουν οι δυσκολίες, που είναι σίγουροι πως θα αντιμετωπίσουν. Είναι επαναστάτες. Είναι ο παππούς και η γιαγιά μου, που στα δεκαεπτά τους αποφάσισαν να παντρευτούν κόντρα στην επιθυμία των δικών τους και έζησαν μαζί μέχρι τη στιγμή που τους χώρισε ο θάνατος.
Δεν υπήρξαν οι μόνοι άνθρωποι της γενιάς τους που η οικογένεια καταγωγής τους είχε τον πρώτο λόγο στην επιλογή συζύγου. Ούτε οι μόνοι που έβαλαν τον έρωτά τους πάνω από την κοινωνία. Γι’ αυτό και δε μοιράζομαι μαζί σας αυτήν την ιστορία για να τους αποτίνω κάποιον post mortem φόρο τιμής ή για να τους ηρωοποιήσω. Αλλά γιατί, αναλογιζόμενος πρόσφατα την ιστορία αγάπης τους, συνειδητοποίησα το πόσο καινούρια είναι αυτή η κατάκτηση της ελευθερίας τού να μπορούμε να παντρευτούμε αυτήν ή αυτόν που -σε μια στιγμή αδυναμίας, σίγουρα- ερωτευτήκαμε παράφορα. Τις προηγούμενες δεκαετίες -δυστυχώς για εμάς τις αθεράπευτα ρομαντικές υπάρξεις- οι ανθρωπολόγοι, οι κοινωνιολόγοι και οι φεμινίστριες κατέδειξαν ότι στο παρελθόν ο γάμος συνήθως υπήρξε και ενίοτε συνεχίζει να είναι είτε μια εμπορική συμφωνία είτε ένα μέσο ρύθμισης της ανθρώπινης σεξουαλικότητας.
Προσωπικά, για να είμαι απόλυτα ειλικρινής μαζί σας, αρχικά δεν μπορούσα με τίποτα να δεχτώ ότι στο παρελθόν υπήρξε τέτοια μαζικότητα «γάμων από συμφέρον». Αυτή η ιδέα, άλλωστε, μου ερχόταν τελείως αντίθετα με όλες τις ιστορίες απόλυτου έρωτα που μας έχουν παραδώσει η ιστορία, η λογοτεχνία, τα τραγούδια, ο κινηματογράφος και τα ειδύλλια των πρωταγωνιστών τους. Πού πήγαν και εξαφανίστηκαν οι αρχετυπικοί έρωτες της Κλεοπάτρας και του Μάρκου Αντώνιου, της Ποκαχόντας και του Κάπτεν Σμιθ, του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας, της Simone Signoret και του Yves Montand;
Εκείνο που με έκανε να δω τα πράγματα αλλιώς -και, σίγουρα, πιο καθαρά- ήταν η ανάγνωση του βιβλίου «Marriage, a History: How love conquered marriage» (Penguin Books). Συγγραφέας του είναι η Αμερικανίδα ιστορικός Stephanie Coontz, η οποία έγινε αγαπητή στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού χάρη στις εμφανίσεις της στα talk shows της Oprah Winfrey. Η Coontz μέσα από το συγκεκριμένο βιβλίο, τα πρόσφατα κείμενα-παρεμβάσεις της που δημοσιεύτηκαν στους New York Times με τα οποία στηρίζει τον «γάμο για όλους», αλλά και μέσα από τις τηλεοπτικές της εμφανίσεις υποστηρίζει πως ο θεσμός του γάμου διήνυσε μια «εξελικτική» πορεία μέχρι τον 19ο αιώνα, όταν ο έρωτας κατάφερε για πρώτη φορά να γίνει το απόλυτο προαπαιτούμενο ενός γάμου, επισκιάζοντας τις υπόλοιπες παραμέτρους, που μέχρι τότε ήταν πιο καθοριστικές στην επιλογή συζύγου.
Η «marriage guru», επιστρατεύοντας στην επιχειρηματολογία της ιστορικά στοιχεία και χειροπιαστά παραδείγματα, αποδεικνύει ότι, κατά το μεγαλύτερο μέρος των ιστορικών χρόνων, ήταν πρακτικά αδιανόητο οι άνθρωποι να διαλέγουν σύζυγο στη βάση κάτι τόσο «εύθραυστου» και «παράλογου» όπως ο έρωτας. Κι ενώ δεν αμφισβητεί στιγμή το γεγονός ότι σε όλες τις εποχές οι άνθρωποι ερωτεύονταν ή ότι υπήρξαν ζευγάρια που αγαπήθηκαν με πάθος, μας δείχνει ότι αυτό το οποίο δεν υπήρχε ως κανόνας ήταν το να αποτελεί ο έρωτας τον πρωταρχικό λόγο για έναν γάμο! Μάλιστα, το να παντρευτεί κάποιος από έρωτα σε κάποιες κοινωνίες εθεωρείτο πράξη γελοία, ενώ σε κάποιες άλλες επικίνδυνη. Συχνά, υπήρχε η πίστη ότι ο έρωτας θα έπρεπε να συνυπολογιστεί μαζί με άλλους, πιο σοβαρούς παράγοντες στην επιλογή της ή του συζύγου ή ότι οι άνθρωποι απλώς θεωρούσαν μια θετική εξέλιξη την ανάπτυξη «αισθημάτων» ανάμεσα στο ζευγάρι μετά τον γάμο.
Όντως, όσο κι αν εμάς μας φαίνεται τώρα περίεργο, στην Ευρώπη της πρώιμης σύγχρονης εποχής, δηλαδή κατά τη διάρκεια του 16ου και του 17ου αιώνα, οι περισσότεροι άνθρωποι πίστευαν ότι η αγάπη αναπτυσσόταν μετά τον γάμο. Οι τότε ηθικολόγοι υποστήριζαν ότι θα πρέπει να υπάρχει μια οικογενειακή καθοδήγηση των νέων στην επιλογή συζύγου. Κι αυτό γιατί η οικογένειά τους ήξερε πριν από αυτούς, για αυτούς, ποιον ή ποια άξιζε να μάθουν να αγαπούν. Κοντολογίς, ήξεραν αν η μέλλουσα νύφη είχε προίκα ή ο μέλλοντας γαμπρός καλό εισόδημα. Και εδώ, εμείς που μεγαλώσαμε στην Ελλάδα, μπορούμε να φέρουμε άνετα στον νου μας σκηνές από ταινίες της Φίνος Φιλμ, στις οποίες η μητέρα μιας μεγαλοαστικής οικογένειας συμβουλεύει την κόρη της -που θέλει να επαναστατήσει για να παντρευτεί τον εκλεκτό της καρδιάς της- ότι θα αγαπήσει με τον καιρό αυτόν που της προορίζουν για γαμπρό, όπως η ίδια έμαθε με τον καιρό να αγαπάει τον πατέρα της…
Παρ’ ότι υπήρχαν πάντοτε θαρραλέοι ερωτευμένοι νέοι και νέες, που επαναστατούσαν απέναντι στις πιέσεις των γονιών, των συγγενών ή ακόμα και των συγχωριανών τους, οι περισσότεροι συμμορφώνονταν ή και απολάμβαναν την επέμβαση των δικών τους ανθρώπων στην «τακτοποίηση» του ζητήματος της παντρειάς τους. Ο έρωτας δεν ήταν το ζητούμενο για τις μάζες. Ένα δημοφιλές ρητό εκείνης της εποχής έλεγε πως «αυτός που παντρεύεται από έρωτα έχει ευτυχισμένες νύχτες, αλλά δυστυχισμένες ημέρες». Όπως το θέτει η συγγραφέας, μέχρι και τον 19ο αιώνα, όπου τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν και ο γάμος να θεωρείται η φυσική απόληξη μιας ερωτικής σχέσης, ένας απογοητευμένος από τον γάμο του σύζυγος θα αναρωτιόταν: «τι με έπιασε και σε παντρεύτηκα μόνο και μόνο επειδή σε ερωτεύτηκα;»!
Πλέον, ο έρωτας στον γάμο θεωρείται δεδομένος και αυτό που απασχολεί τα παντρεμένα ζευγάρια είναι το να κρατήσουν την ερωτική φλόγα εσαεί αναμμένη. Αν και δεν υπάρχει συνταγή για έναν ευτυχισμένο γάμο, όλες και όλοι συμφωνούμε για κάποια από τα απαραίτητα συστατικά του. Όπως το ότι το ζευγάρι πρέπει να αγαπιέται βαθιά, να έχει επιλέξει αυτόβουλα και συνειδητά ο ένας τον άλλο, να τον έχουν θέσει ως top προτεραιότητα της ζωής τους. Να έχουν βάλει και οι δύο τη σχέση τους πάνω από όλες τις υπόλοιπες φιλικές, κοινωνικές ή συγγενικές τους σχέσεις. Η στοργή, η ειλικρίνεια, η αλληλοκατανόηση και η σεξουαλική αποκλειστικότητα είναι εκ των ων ουκ άνευ. Πιστεύουμε ότι ο γαμπρός και η νύφη πρέπει να είναι απόλυτα πιστοί και αφοσιωμένοι ο ένας στον άλλο, αλλά και στα παιδιά τα οποία θα αναθρέψουν μαζί (αν θέλουν). Επικρίνουμε τις περιπτώσεις στις οποίες οι γονείς και οι συγγενείς μπαίνουν ανάμεσα στο ζευγάρι. Και, παρ’ ότι «δεν πρέπει να χαθεί η μαγεία», όλο και περισσότερα ζευγάρια θεωρούν το έτερόν τους ήμισυ ως best friend, ως τον άνθρωπο με τον οποίο θα μοιραστούν τις πιο μύχιες ανησυχίες, τους μεγαλύτερους φόβους και τα πιο καλά κρυμμένα μυστικά τους.
Τίποτα από όλα αυτά τα οποία σήμερα θεωρούμε απαραίτητα συστατικά στοιχεία ενός ευτυχισμένου γάμου δεν ήταν στα προαπαιτούμενα των λιγότερο επαναστατών προγόνων μας. Τουναντίον, είναι όλα παράγωγα μιας «εκπολιτιστικής διαδικασίας», τόσο του θεσμού του γάμου όσο και του ανθρώπινου είδους. Είναι στοιχεία ενός πολυπόθητου «πακέτου» που θέτει στο κέντρο του τον έρωτα που νικάει τα πάντα και που υμνήθηκε από τους σπάνιους ερωτευμένους επαναστάτες του παρελθόντος. Η επαφή μου με τη σκέψη της Stephanie Coontz, αυτής της πραγματικά διανοούμενης «γκουρού του γάμου», με έκανε όχι μόνο να αισθανθώ περήφανος για τους παππούδες μου, αλλά και να συνειδητοποιήσω πόσο σημαντικό είναι την ημέρα του γάμου μας να έχουμε όλες και όλοι επίγνωση ότι αυτήν την ευτυχία, που στις μέρες μας τη θεωρούμε δεδομένη, το να παντρευόμαστε από έρωτα, κάποτε τη βίωναν μόνο οι επαναστάτες! Μαζί με το κλασικό «βίον ανθόσπαρτον», λοιπόν, ας πούμε και ένα «vive la révolution»!
Διαβάστε αυτό το άρθρο και ακόμη περισσότερα στο νέο τεύχος του Yes I Do που κυκλοφορεί σε 300 premium σημεία σε όλη την Ελλάδα.
Διαβάστε επίσης…
Τελικά, υπάρχει συνταγή για έναν ευτυχισμένο γάμο;
Όταν οι γάμοι γίνονται φιλίες: Τα καλά, τα κακά και τα όμορφα
