Το ξέρατε ότι «του Κουτρούλη ο γάμος» είναι πραγματικό γεγονός; Ή ότι το «ζευγαράκι της Αγίας Παρασκευής» έκρυβε μια ιστορία ενδοοικογενειακής βίας; Όλα όσα μάθαμε για παροιμίες και γνωμικά που χρησιμοποιούμε ξανά και ξανά αλλά ίσως ποτέ δεν αναρωτηθήκαμε για το νόημα και, ακόμα περισσότερο, για την προέλευσή τους.
Από τη Γεωργία Καρκάνη
#1 «Έγινε του Κουτρούλη ο γάμος»
Η φράση περιγράφει ένα γλέντι τρικούβερτο, σαν αυτό που είχε γίνει στον πραγματικό γάμο του Κουτρούλη και που αναβιώνει κάθε Καθαρά Δευτέρα στη Μεθώνη Μεσσηνίας. Σύμφωνα λοιπόν με το ιστολόγιο του Μπάμπη Γ. Κουτρούλη (ναι, υπάρχει και ονομάζεται koutroulis.gr), η πρώτη εκδοχή της ιστορίας λέει ότι ο Κουτρούλης ήταν ένας ιππότης στη Μεθώνη του 14ου αιώνα, που ερωτεύτηκε μια παντρεμένη γυναίκα. Παρόλο που εκείνη εγκατέλειψε τον σύζυγό της, χρειάστηκε να περάσουν ακόμα 17 χρόνια για να τους παραχωρήσει η Εκκλησία την άδεια να παντρευτούν, οπότε το γιόρτασαν δεόντως.
Η ίδια πηγή αναφέρει δύο ακόμα εκδοχές για την προέλευση της φράσης. Η θεατρική εκδοχή υποστηρίζει ότι προέρχεται από ένα σατιρικό έργο του Αλέξανδρου Ρίζου-Ραγκαβή (1845), με κεντρικό ήρωα τον ράφτη Μανώλη Κουτρούλη, που ερωτεύεται την Ανθούσα, κόρη μεσοαστικής οικογένειας, η οποία, για να τον παντρευτεί, του θέτει ως όρο να γίνει υπουργός. Ενώ η λαογραφική εκδοχή μιλάει για τους «κουτρούληδες» της Κωνσταντινούπολης, όπως ονομάζονταν όσοι κουρεύονταν και διαπομπεύονταν στους δρόμους της πόλης (από τη λέξη κούτρα, που σημαίνει κεφάλι).
#2 «Όπου γάμος και χαρά, η Βασίλω πρώτη»
Χρησιμοποιείται περιπαικτικά, για να περιγράψει κάποιον που δεν χάνει γιορτή για γιορτή. Η αρχική προέλευσή της χάνεται στα βάθη του χρόνου, ωστόσο τη συναντάμε σε παραλλαγές με διαφορετικά ονόματα (φαίνεται πως κάθε εποχή είχε τον «μαϊντανό» της): «Όπου γάμος και χαρά, τρέχα, Γιάννη μασκαρά», «Όπου γάμος και χαρά, η κυρά Μαριώ μπροστά», «Όπου γάμος και βαφτίσια, η Μαλάμω πρώτη», «Όπου γάμος και φαΐ, δέξου και τον κυρ-Κωστή».
#3 «Άλλος πλήρωσε τη νύφη»
Αναφέρεται σε όποιον πληρώνει «τα σπασμένα» για κάτι για το οποίο δεν ευθύνεται. Έχει τις ρίζες της, σύμφωνα με το βιβλίο «3.000 λέξεις και φράσεις παροιμιώδεις» του Τάκη Νατσούλη (εκδ. Σμυρνιωτάκης), σε ένα πραγματικό προξενιό στην Αθήνα του 19ου αιώνα, που είχε κανονιστεί ανάμεσα στον πατέρα της νύφης (Γιώργη Φλαμή) και του γαμπρού (Σωτήρη Ταλιάνη). Η νύφη δεν πήγε ποτέ στην εκκλησία της Αγίας Ειρήνης στην Πλάκα, όπου επρόκειτο να τελεστεί το μυστήριο, γιατί προτίμησε να «κλεφτεί» με έναν άλλο άντρα, και ο Σωτήρης Ταλιάνης ζήτησε να του επιστραφούν τα γαμήλια δώρα που είχε προσφέρει. Αλλά ο παρ’ ολίγον πεθερός του είχε προνοήσει να προσθέσει στο προικοσύμφωνο τον εξής όρο: «Δε θα ξαναρχούτο τση καντοχή ουδενός οι μπλούσιες πραμάτιες και τα τζοβαΐρια, όπου ανταλλάξασι οι αρρεβωνιασμένοι».
#4 «Στο τέλος ξυρίζουν τον γαμπρό»
Με αυτήν τη φράση παροτρύνουμε κάποιον να κάνει υπομονή. Παραπέμπει σε ένα παλιό έθιμο, από διάφορα μέρη της Ελλάδας, σύμφωνα με το οποίο την ημέρα του γάμου ο γαμπρός πήγαινε στον κουρέα μαζί με τους φίλους του, αλλά έπρεπε να περιμένει να ξυριστούν όλοι προτού πάρει σειρά για το δικό του grooming – και αναμενόταν να καλύψει τον λογαριασμό για όλη την παρέα.
#5 «Θα αφήσουμε τον γάμο να πάμε για πουρνάρια»
Σημαίνει ότι αφήνουμε κάτι σημαντικό για να ασχοληθούμε με πιο ασήμαντα πράγματα. Η φράση μπορεί να προέκυψε από το γεγονός ότι τα πουρνάρια, ή οι βοσκότοποι, ήταν δημοφιλές σημείο συνάντησης των «παράνομων» ζευγαριών στη βουκολική Ελλάδα του παρελθόντος, σύμφωνα με την εκδοχή που δίνει η Χριστίνα Νίνου, απόφοιτος Τμήματος Δασοπονίας & ΔΦΠ Καρπενησίου.
#6 «Σα θέλει η νύφη κι ο γαμπρός, τύφλα να ‘χει ο πεθερός»
Εκτός από τα παράνομα ζευγάρια, υπήρχαν κι εκείνα που δεν ενέκριναν τα πεθερικά τους αλλά η επιθυμία τους να είναι μαζί ήταν τέτοια, ώστε αψηφούσαν τις κοινωνικές συμβάσεις. Ήταν μάλιστα τόσο κοινός αυτός ο καημός, που απαθανατίστηκε στο τραγούδι «Σαν θέλει η νύφη κι ο γαμπρός», σε στίχους Κώστα Κοφινιώτη, μουσική Μιχάλη Γαβριηλίδη και ερμηνεία Σμαρούλας Γιούλη, όπου συναντάμε το γνωμικό διατυπωμένο λίγο διαφορετικά: «Όταν θέλει η νύφη και ο γαμπρός, τύφλα να ‘χει και ο πεθερός, μια κι εγώ σ’ αγαπώ, μια κι εσύ μ’ αγαπάς, την ευχή θα τη δώσει ο παπάς κι αν δε θέλει η μαμά κι αν δε θέλει ο μπαμπάς, δεν υπάρχει εμπόδιο για ‘μάς».
#7 «Το ζευγαράκι της Αγίας Παρασκευής»
Μπορεί πολλές φορές να χρησιμοποιούμε αυτήν τη φράση περιπαικτικά για ένα ζευγάρι που προσποιείται ότι είναι το πιο ευτυχισμένο στον κόσμο, αλλά έχει πίσω της μια τραγική ιστορία ενδοοικογενειακής βίας. Ο Θάνος και η Παγώνα Παγιαυλή, σύμφωνα με παλιά χρονογραφήματα, ζούσαν στο Θησείο, στη συνοικία της Αγίας Παρασκευής, και όλοι στη γειτονιά είχαν να λένε για το πόσο ερωτευμένοι έδειχναν. Μέχρι που ένα βράδυ μια παρέα που περνούσε μπροστά από το σπίτι τους άκουσε γυναικείες φωνές και κλάματα και κατάλαβε ότι η Παγώνα έπεφτε θύμα βίας από τον «αγαπημένο» της. Το μυστικό τους άρχισε να κυκλοφορεί από στόμα σε στόμα αλλά παραμένει άγνωστο μέχρι σήμερα τι απέγινε η γυναίκα.
#8 «Πάρ’ τον στον γάμο σου να σου πει και του χρόνου»
Μία από τις πιο δημοφιλείς φράσεις, για εκείνους που, είτε από πρόθεση και αχαριστία είτε χωρίς να το συνειδητοποιούν, καταφέρνουν να «καταστρέψουν» ακόμα και μια γιορτή χαράς στην οποία είναι προσκεκλημένοι, ξεστομίζοντας την πλέον άστοχη ατάκα. Η παροιμία, όπως γράφει ο Μ. Γ. Μερακλής στο βιβλίο του «Παροιμίες. Ελληνικές και των άλλων βαλκανικών λαών» (εκδ. Πατάκη), φαίνεται να έχει ιστορία χιλιετιών, καθώς μια παρόμοια «μωρά ευχή» υπάρχει στη συλλογή αστείων της ελληνικής αρχαιότητας «Φιλόγελως»: «Σχολαστικός ἐν γάμοις ἑστιαθείς, εἶτα ἀναχωρῶν Εὔχομαι, εἶπεν, εὐτυχῶς καί ἀεί ταῦτα ὐμᾶς ποιεῖν». Που σημαίνει: Ένας σχολαστικός αφού παρακάθησε σε γαμήλιο γλέντι, είπε τη στιγμή της αναχώρησής του: «Εύχομαι να κάνετε πάντα τόσο ευτυχισμένους γάμους».
#9 «Στο ράφι»
Μπορεί αυτή η φράση να μην αναφέρεται στον γάμο, αλλά στην απουσία του από τη ζωή μιας ανύπαντρης γυναίκας, αναδεικνύοντας το στίγμα που τη συνόδευε, υπάρχει όμως μια ενδιαφέρουσα εκδοχή για την προέλευσή της. Στα βυζαντινά χρόνια, τα οικογενειακά κειμήλια κατέληγαν στο ράφι για να στολίζουν το σπίτι. Έτσι αντιμετωπίζονταν και οι γυναίκες για τις οποίες η «ηλικία γάμου» είχε παρέλθει: σαν ένα παλιό αντικείμενο, που πλέον είχε μόνο διακοσμητική αξία.
#10 «Ακόμα δεν τον είδαμε, Γιάννη τον εβγάλαμε»
Και μια φράση για τη βάπτιση, η οποία αποδίδεται στον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, σύμφωνα τουλάχιστον με μια εκδοχή («3.000 λέξεις και φράσεις παροιμιώδεις»). Ο Αγγελάκης Νικηταράς είχε ζητήσει από τον οπλαρχηγό να βαφτίσει το παιδί του. Του είπε μάλιστα ότι σκόπευαν να το βγάλουν «Γιάννη», αλλά τιμητικά θα το ονόμαζαν «Θεόδωρο». Ο Γέρος του Μοριά καθυστέρησε έναν μήνα να πάει στο σπίτι του Νικηταρά, καθώς έδινε τη μία μάχη μετά την άλλη, αλλά, όταν τελικά έφτασε εκεί, διαπίστωσε ότι άδικα είχε αγχωθεί, γιατί η γυναίκα του φίλου του δεν είχε καν γεννήσει: Ο Νικηταράς είχε παραλείψει σκοπίμως να του αναφέρει τη «λεπτομέρεια» ότι το βαφτιστήρι του βρισκόταν ακόμα στην κοιλιά της μάνας του, θεωρώντας ότι ο Κολοκοτρώνης θα αργούσε ακόμα περισσότερο να τους επισκεφθεί.
Διαβάστε αυτό το άρθρο και ακόμα περισσότερα στο νέο τεύχος του Yes I Do
που κυκλοφορεί σε 300 premium σημεία σε όλη την Ελλάδα.
